W Polsce terapia psychologiczna wciąż jest tematem tabu, co prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych i społecznych. Dlaczego tak się dzieje?
- 85% Polaków nie powierzyłoby opieki nad dzieckiem osobie z historią choroby psychicznej.
- 82% sprzeciwia się, by taka osoba pracowała jako nauczyciel.
- 60% osób potrzebujących pomocy rezygnuje z terapii z obawy przed stygmatyzacją.
Kluczowe przyczyny:
- Historyczne i społeczne uwarunkowania: Stereotypy i brak edukacji.
- Mity o terapii: Wciąż panuje przekonanie, że terapia jest oznaką słabości.
- Wpływ mediów: Negatywne przedstawianie osób z problemami psychicznymi.
Rozwiązania:
- Edukacja społeczna i programy wsparcia w szkołach oraz miejscach pracy.
- Rozwój terapii online i poprawa dostępności usług psychologicznych.
Zmiana postaw wymaga czasu, ale jest możliwa dzięki szerokim działaniom edukacyjnym i większej akceptacji społecznej.
Źródła stygmatyzacji terapii w Polsce
Tło historyczne i społeczne
W Polsce stygmatyzacja terapii ma swoje korzenie w historii i społecznych uwarunkowaniach. Badania pokazują, że negatywne nastawienie wobec osób korzystających z terapii jest głęboko zakorzenione i prowadzi do dyskryminacji, szczególnie w miejscu pracy.
Jednym z głównych problemów jest postrzeganie terapii przez pryzmat ekonomiczny. Pracodawcy często niechętnie zatrudniają osoby, które korzystały z pomocy psychologicznej [1]. Taka sytuacja tworzy błędne koło: osoby potrzebujące wsparcia rezygnują z terapii z obawy przed negatywnymi konsekwencjami zawodowymi. Współczesne mity i stereotypy dodatkowo utrudniają przełamanie tego problemu.
Powszechne mity o terapii
W Polsce wciąż funkcjonuje wiele błędnych przekonań na temat terapii, takich jak:
| Mit | Fakty |
|---|---|
| Terapia jest tylko dla osób z ciężkimi zaburzeniami | Terapia wspiera rozwój osobisty i pomaga w codziennych trudnościach |
| Korzystanie z terapii oznacza słabość | Szukanie pomocy to akt odwagi i troska o własne zdrowie |
| Terapeuta daje gotowe rozwiązania | Terapia to wspólny proces, w którym pacjent aktywnie szuka rozwiązań |
"Terapia jest potężnym narzędziem poprawy zdrowia psychicznego i dobrostanu, jednak wiele błędnych przekonań na jej temat często powstrzymuje ludzi przed szukaniem potrzebnej pomocy." – Kamrul Hasan [3]
Wpływ mediów na opinię publiczną
Media mają ogromny wpływ na sposób postrzegania terapii i osób z niej korzystających. Wyniki badania na grupie 318 osób pokazują, że sposób przedstawiania psychologów i pacjentów w mediach kształtuje społeczne nastawienie do terapii [4].
Negatywne stereotypy obecne w mediach często prowadzą do autostygmatyzacji, co zniechęca ludzi do szukania pomocy. Co więcej, badania wskazują, że aż 75% osób z problemami zdrowia psychicznego w krajach o niskich dochodach nigdy nie otrzymuje wsparcia [2]. Zmiana medialnego wizerunku terapii mogłaby pomóc w przełamaniu społecznych uprzedzeń i tabu.
Skutki stygmatyzacji terapii
Konsekwencje zdrowotne
Stygmatyzacja terapii ma poważny wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne. Aż 60% osób, które potrzebują wsparcia, rezygnuje z terapii, co prowadzi do większego ryzyka rozwinięcia poważnych zaburzeń psychicznych [8]. W 2022 roku zarejestrowano 2031 prób samobójczych wśród osób poniżej 18. roku życia, co oznacza wzrost o 148% w porównaniu z 2020 rokiem. Co ważne, 90% tych osób zmagało się z zaburzeniami wymagającymi leczenia [5] [8].
Stygmatyzacja nie tylko pogarsza stan zdrowia, ale także negatywnie wpływa na relacje społeczne i zawodowe.
Wpływ na pracę i społeczeństwo
W sferze zawodowej i społecznej stygmatyzacja prowadzi do uprzedzeń i wykluczenia. Oto dane obrazujące skalę problemu:
| Obszar wpływu | Odsetek respondentów |
|---|---|
| Dyskomfort w obecności osoby z zaburzeniami psychicznymi | 16,4% |
| Niechęć do zatrudnienia osoby po terapii | 10% |
| Ukrywanie leczenia psychiatrycznego przed rodziną | 4,1% |
Dodatkowo, 33% Polaków postrzega osoby z zaburzeniami psychicznymi jako bardziej agresywne [9]. To przekonanie prowadzi do dyskryminacji w miejscu pracy oraz izolacji społecznej.
"In the past, mental health needs have not been given the same attention as physical health, not only in Poland, but across the WHO European Region. We are now starting to understand the cost of that inattention to our society, the economy, communities and families." – Dr Nino Berdzuli, WHO Representative in Poland and WHO’s Special Envoy for the Ukraine Emergency Response in refugee-hosting countries [8]
Koszty zdrowia psychicznego
Wstyd związany z terapią nie ogranicza się tylko do życia społecznego – niesie za sobą również poważne skutki ekonomiczne. Strach przed terapią opóźnia diagnozę i leczenie, co zwiększa koszty opieki zdrowotnej. Co czwarty pacjent przyznaje, że wstyd powstrzymuje go przed wykonaniem badań dotyczących intymnych problemów zdrowotnych [6].
W środowisku pracy sytuacja jest równie trudna. Uprzedzenia ze strony pracodawców [7] wpływają na produktywność zespołów i atmosferę w miejscu pracy, dodatkowo pogłębiając problem stygmatyzacji.
sbb-itb-022bbf5
Sposoby na zmniejszenie stygmatyzacji terapii
Polska podejmuje różnorodne działania, by zmniejszyć stygmatyzację terapii. Obejmują one edukację społeczną, wsparcie w szkołach i miejscach pracy oraz poprawę dostępności usług terapeutycznych.
Programy edukacyjne
Ministerstwo Zdrowia wspólnie z Ministerstwem Edukacji realizuje inicjatywy, które mają na celu normalizację terapii psychologicznej. Między 2021 a 2024 rokiem liczba nauczycieli-specjalistów wzrosła z 21 000 do ponad 51 000, co stanowi wzrost o 134% [11].
Minister Zdrowia Izabela Leszczyna podkreśla znaczenie edukacji w tym zakresie:
"Wspólnie z Minister Edukacji Barbarą Nowacką zamierzamy skupić się na wiedzy o zdrowiu. Już rozpoczęłyśmy nad tym pracę i mam nadzieję, że przyniesie to korzyści wszystkim" [12].
Nowy program ochrony zdrowia psychicznego na lata 2023-2030 wprowadza zmiany, takie jak model wsparcia dla dzieci i młodzieży oraz rozwój pomocy psychologiczno-pedagogicznej [10]. W ramach tych działań wdrażane są systemy wsparcia zarówno w szkołach, jak i online.
Wsparcie w szkołach i miejscach pracy
W szkołach realizowane są różnorodne programy zdrowotne, które obejmują:
| Obszar działań | Zakres wsparcia |
|---|---|
| Edukacja zdrowotna | Profilaktyka zdrowia psychicznego, rozwój umiejętności społecznych |
| Wsparcie specjalistyczne | Pomoc psychologiczno-pedagogiczna dla uczniów i rodziców |
| Programy profilaktyczne | Zapobieganie zachowaniom ryzykownym i uzależnieniom |
W miejscach pracy programy wsparcia psychologicznego również przynoszą wymierne efekty. Na przykład w firmie zatrudniającej 500 osób, przy 12% korzystających z programów pomocy pracowniczej (EAP), można uzyskać dodatkowe 1565 godzin efektywnej pracy miesięcznie [13].
Dalsze działania koncentrują się na poprawie dostępności terapii, w tym poprzez rozwój platform online.
Poprawa dostępności terapii
Obecnie w Polsce przypada 9 psychiatrów na 100 000 mieszkańców, a na psychiatrię przeznacza się jedynie 3,7% budżetu zdrowotnego [8]. WHO wdraża program Mental Health Gap Action Programme (mhGAP), który ma na celu:
- Szkolenie lekarzy pierwszego kontaktu w zakresie rozpoznawania problemów psychicznych
- Integrację usług zdrowia psychicznego z podstawową opieką zdrowotną oraz rozwój telemedycyny
Dr Nino Berdzuli, przedstawiciel WHO w Polsce, zaznacza:
"Ten program przybliży usługi zdrowia psychicznego do ludzi; chodzi o nadanie zdrowiu psychicznemu należytej uwagi" [8].
Dostępność terapii poprawia się także dzięki platformom online, takim jak WeFeel. Umożliwiają one kontakt ze specjalistami za pomocą wideorozmów, połączeń głosowych lub czatu, co pozwala na łatwiejsze korzystanie z pomocy psychologicznej bez względu na miejsce zamieszkania. Dzięki temu wsparcie jest bardziej osiągalne dla każdego.
Zmiany w korzystaniu z terapii w Polsce
Rozwój różnych form terapii w Polsce to krok w stronę szerszego dostępu do wsparcia, co omawialiśmy wcześniej.
Nowe opcje terapeutyczne
W Polsce rynek usług terapeutycznych przechodzi istotne zmiany. Dzięki zmianom prawnym i etycznym, takim jak uznanie telemedycyny przez Naczelną Izbę Lekarską, telepsychiatria zyskała znaczną popularność w ostatnich latach [14].
Pacjenci mają teraz do wyboru różne formy terapii:
| Forma terapii | Charakterystyka | Średni koszt |
|---|---|---|
| Tradycyjna | Sesje stacjonarne z bezpośrednim kontaktem | 200 zł/godz |
| Online | Wideorozmowy, połączenia głosowe, czat | 50 zł/tydzień |
| Hybrydowa | Łączy sesje online i stacjonarne | Zależnie od formy |
Te nowe możliwości nie tylko sprawiają, że terapia staje się bardziej dostępna, ale także już teraz przynoszą efekty w poprawie zdrowia psychicznego.
Korzyści wynikające z poprawy zdrowia psychicznego
Międzynarodowe dane pokazują, że inwestowanie w zdrowie psychiczne przekłada się na konkretne korzyści społeczne i ekonomiczne. W Polsce rząd znacznie zwiększył nakłady na zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży – od 2018 roku wydatki wzrosły czterokrotnie, przekraczając 1 miliard złotych [8]. Niestety, w 2022 roku odnotowano aż 148% wzrost prób samobójczych wśród osób poniżej 18. roku życia w porównaniu do 2020 roku [8].
Coraz większe zainteresowanie terapiami online wspiera dynamiczny rozwój tej formy wsparcia.
Rozwój terapii online
Telemedycyna w Polsce rozwija się w szybkim tempie – szacuje się, że rynek ten będzie rósł o około 19% rocznie w latach 2021–2025 [16]. Badania pokazują, że 66% pacjentów powyżej 40. roku życia akceptuje zdalne monitorowanie stanu zdrowia [16].
Platformy takie jak WeFeel (https://wefeel.pl) umożliwiają dostęp do terapii niezależnie od miejsca zamieszkania, oferując elastyczne sesje online. To podejście pomaga stopniowo zmniejszać społeczne uprzedzenia wobec korzystania z terapii.
W pierwszym roku pandemii aż 80% wizyt w podstawowej opiece zdrowotnej odbywało się zdalnie [15]. Taka sytuacja znacząco wpłynęła na akceptację zdalnych form kontaktu z ekspertami w dziedzinie zdrowia psychicznego.
Podsumowanie
Aż 60% osób potrzebujących pomocy psychologicznej unika terapii ze względu na stygmatyzację społeczną [8]. To alarmujące, zwłaszcza w obliczu rosnącej liczby problemów związanych ze zdrowiem psychicznym.
Badania [9] potwierdzają, że uprzedzenia społeczne są główną barierą, a ich zmiana wymaga szerokiej edukacji i odpowiednich regulacji prawnych. Stereotypy dotyczące zdrowia psychicznego nie znikną same – potrzebne są aktywne działania, które zwiększą świadomość i akceptację.
Eksperci podkreślają, że ignorowanie problemów psychicznych prowadzi do poważnych kosztów społecznych i ekonomicznych [8]. Na szczęście, nowoczesne narzędzia online pomagają zmniejszyć bariery finansowe i geograficzne, ułatwiając dostęp do terapii.
Szczególną uwagę należy poświęcić grupom najbardziej narażonym. Na przykład, mężczyźni stanowią jedynie 15% osób korzystających z terapii, co wskazuje na potrzebę lepszego dostosowania usług do ich potrzeb [17]. Połączenie wsparcia psychicznego z podstawową opieką zdrowotną, miejscami pracy czy szkołami może przyspieszyć diagnozę i poprawić dostęp do specjalistycznej pomocy.
Przyszłość wsparcia psychologicznego w Polsce zależy od konsekwentnego eliminowania uprzedzeń oraz tworzenia środowiska, w którym troska o zdrowie psychiczne stanie się naturalną częścią dbania o ogólne samopoczucie.
