Autyzm i zespół Aspergera to zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD), które wpływają na sposób, w jaki osoby postrzegają świat i nawiązują relacje. Od 2013 roku obie diagnozy są klasyfikowane jako ASD. Oto kluczowe informacje:
Najważniejsze fakty:
- Częstość występowania w Polsce: 1 na 89 dzieci w wieku 7–9 lat.
-
Współwystępowanie innych zaburzeń:
- 70% osób z ASD ma dodatkowe zaburzenia emocjonalne lub behawioralne.
- 28% ma również ADHD.
- 20% cierpi na zaburzenia lękowe.
Objawy:
- U dzieci: Brak reakcji na imię, unikanie kontaktu wzrokowego, opóźniony rozwój mowy.
- U dorosłych: Trudności w relacjach społecznych, silne przywiązanie do rutyny, intensywne zainteresowania.
Kluczowe różnice między autyzmem a zespołem Aspergera:
| Kryterium | Autyzm | Zespół Aspergera |
|---|---|---|
| Rozwój mowy | Często opóźniony | Prawidłowy |
| Wrażliwość sensoryczna | Bardzo intensywna | Umiarkowana |
| Funkcjonowanie społeczne | Większe trudności w relacjach | Lepsze, choć z wyzwaniami |
Jak pomóc osobom z ASD?
- Wsparcie sensoryczne: Słuchawki wyciszające, koce obciążeniowe.
- Organizacja dnia: Wizualne harmonogramy.
- Terapia: Zarówno stacjonarna, jak i online, np. przez platformy takie jak WeFeel.
Wczesna diagnoza i odpowiednie wsparcie mogą znacząco poprawić jakość życia osób z ASD.
Oznaki i codzienne wyzwania
Oznaki w dzieciństwie
Pierwsze symptomy autyzmu pojawiają się przed ukończeniem 3. roku życia [2]. W Polsce diagnoza jest najczęściej stawiana między 4. a 5. rokiem życia [1], co pokazuje, jak ważne jest wczesne rozpoznanie.
Na co zwrócić uwagę? Oto kilka wskazówek:
- Brak reakcji na swoje imię
- Unikanie kontaktu wzrokowego
- Opóźniony rozwój mowy
- Powtarzające się ruchy ciała
Z czasem, wraz z rosnącymi wymaganiami społecznymi, objawy mogą się zmieniać, stając się bardziej widoczne w okresie dojrzewania i dorosłości.
"Mój syn ma problemy z rozumieniem swoich reakcji emocjonalnych. Problem stanowi brak wsparcia, nie on sam!" – Maria, mama dziecka z autyzmem [3]
Objawy u nastolatków i dorosłych
W okresie dojrzewania i dorosłości pewne cechy autyzmu stają się bardziej zauważalne. W tym czasie można zaobserwować:
- Trudności w rozumieniu emocji innych ludzi
- Nietypowy sposób mówienia
- Silne przywiązanie do rutyny
- Intensywne zainteresowania w wąskich dziedzinach [5]
| Obszar trudności | Nastolatki | Dorośli |
|---|---|---|
| Komunikacja | Problemy z odczytywaniem sygnałów społecznych | Trudności w wyrażaniu emocji (aleksytymia) |
| Relacje społeczne | Kłopoty z nawiązywaniem przyjaźni | Wyzwania w pracy i relacjach zawodowych |
| Emocje | Niska samoocena, lęk | Większe ryzyko depresji |
Codzienne wyzwania
Osoby z autyzmem, niezależnie od wieku, mierzą się z wieloma trudnościami. Szacuje się, że aż 8 na 10 osób z autyzmem doświadcza problemów ze zdrowiem psychicznym [3].
"Świat wydaje mi się nieelastyczny i nieprzyjazny. Nie ma tolerancji dla inności, dla dostosowań, dla empatii. Muszę nieustannie maskować się, by być akceptowaną przez otoczenie, co doprowadziło do traumy i problemów ze zdrowiem psychicznym." – Lauren, dorosła osoba z autyzmem [3]
Codzienne życie osób z autyzmem jest często utrudnione przez:
- Nadwrażliwość na dźwięki, światło czy dotyk
- Problemy z planowaniem i wykonywaniem zadań
- Trudności w rozumieniu niewerbalnych sygnałów
- Niską dostępność zatrudnienia – jedynie 3 na 10 osób z autyzmem ma pracę, choć 75% z nich chciałoby pracować [3]
Jak można pomóc? Oto kilka sprawdzonych rozwiązań:
- Słuchawki wyciszające dla redukcji hałasu
- Koce obciążeniowe pomagające w regulacji sensorycznej
- Wizualne harmonogramy ułatwiające organizację dnia
- Alternatywne metody komunikacji (AAC) [4]
Spektrum autyzmu – przyczyny, objawy, diagnoza i leczenie. Różnice między autyzmem a zespołem Aspergera
Poniżej przedstawiamy główne różnice między autyzmem a zespołem Aspergera, które obecnie są klasyfikowane w ramach szerszego spektrum ASD [7].
Wzorce mowy i myślenia
Jedną z największych różnic jest rozwój mowy i sposób używania języka. Osoby z zespołem Aspergera zazwyczaj nie mają opóźnień w rozwoju mowy i często posługują się rozbudowanym słownictwem [6]. Mimo płynności w komunikacji, mogą mieć trudności ze zrozumieniem sarkazmu, ironii czy abstrakcyjnych pojęć.
| Aspekt komunikacji | Autyzm | Zespół Aspergera |
|---|---|---|
| Rozwój mowy | Często opóźniony lub nietypowy | Prawidłowy, bez opóźnień |
| Słownictwo | Może być ograniczone | Zazwyczaj bogate i rozwinięte |
| Rozumienie języka | Problemy z interpretacją komunikatów | Trudności głównie z abstrakcją |
| Metody komunikacji | Często wymagane alternatywy | Przeważnie komunikacja werbalna |
Te różnice mają również wpływ na sposób, w jaki osoby z ASD nawiązują relacje społeczne.
Style interakcji społecznych
Osoby z autyzmem mogą mieć duże trudności z inicjowaniem kontaktów i odczytywaniem niewerbalnych sygnałów. Z kolei osoby z zespołem Aspergera często dążą do interakcji, choć nie zawsze potrafią zastosować posiadaną wiedzę społeczną w praktyce [8]. Chociaż mogą dobrze rozumieć emocje i intencje innych, spontaniczne korzystanie z tej wiedzy w codziennych sytuacjach bywa dla nich wyzwaniem [8].
Kolejnym kluczowym obszarem różnic są reakcje sensoryczne.
Cechy fizyczne i sensoryczne
Wrażliwość na bodźce występuje zarówno u osób z autyzmem, jak i z zespołem Aspergera, ale jej intensywność może się różnić. Osoby z zespołem Aspergera często skuteczniej ukrywają swoje trudności w codziennym życiu [7].
| Cecha | Autyzm | Zespół Aspergera |
|---|---|---|
| Wrażliwość na bodźce | Często bardzo intensywna | Zazwyczaj umiarkowana |
| Reakcja na przeciążenie | Częste meltdowny | Z reguły łagodniejsze reakcje |
"Najważniejsze jest to, że zespół Aspergera nie jest już terminem funkcjonalnym. Objawy, które kiedyś służyły do jego diagnozy, należą teraz do szerszej diagnozy ASD."
– Tim Jewell [7]
W następnej części omówimy, jak radzić sobie z codziennymi wyzwaniami w kontekście ASD.
sbb-itb-022bbf5
Uzyskanie pomocy w Polsce
Etapy diagnostyczne
Proces diagnozy w Polsce opiera się na współpracy różnych specjalistów. Wykwalifikowany personel medyczny korzysta ze standaryzowanych narzędzi diagnostycznych, takich jak ADOS-2 i ADI-R [9].
| Etap diagnostyczny | Specjaliści | Cel |
|---|---|---|
| Wstępna ocena | Pediatra / lekarz rodzinny | Wykrycie pierwszych symptomów |
| Szczegółowa diagnoza | Psychiatra, psycholog | Ocena behawioralna i poznawcza |
| Badania uzupełniające | Logopeda, terapeuta SI | Ocena umiejętności komunikacyjnych i sensorycznych |
Szczegółowa diagnoza pozwala na szybkie rozpoczęcie terapii, co może znacząco wpłynąć na rozwój dziecka.
Korzyści z wczesnej diagnozy
Wczesne wykrycie problemów umożliwia szybkie rozpoczęcie terapii, co może poprawić rokowania. Interwencję można zacząć już w 12. miesiącu życia, co zwiększa szanse na lepsze funkcjonowanie dziecka [11].
Dostępne formy wsparcia
Po potwierdzeniu diagnozy rodziny mogą skorzystać z różnych form pomocy:
-
Wsparcie edukacyjne
Rządowe programy dofinansowują zakup materiałów edukacyjnych dla uczniów z niepełnosprawnościami. W roku szkolnym 2020/2021 program objął 45 000 uczniów, przeznaczając na ten cel 18 mln zł [12]. -
Ośrodki terapeutyczne
Centrum Terapii i Rozwoju Dziecka ASYSTA w Warszawie oferuje kompleksowe wsparcie już od 12. miesiąca życia. Placówka prowadzi m.in. Terapeutyczny Punkt Przedszkolny, specjalizujący się w pracy z dziećmi z ASD [11]. -
Terapia online
Platformy takie jak WeFeel umożliwiają kontakt z wykwalifikowanymi specjalistami bez konieczności wychodzenia z domu. Użytkownicy mogą korzystać z sesji indywidualnych, rodzinnych oraz konsultacji w języku polskim w różnych formach (wideo, audio, czat).
| Rodzaj terapii | Czas trwania | Koszt |
|---|---|---|
| Terapia indywidualna | 50 minut | 229 zł |
| Terapia dziecięca | 50 minut | 237 zł |
| Terapia par | 75 minut | 300 zł |
Dla dzieci w wieku przedszkolnym dostępne są również placówki oferujące specjalistyczne programy terapeutyczne, takie jak Małe Kajtki. Przykładowe programy i ich koszty:
- Program STARTUP: 800 zł miesięcznie
- Program "Idę chętnie do przedszkola": 1250 zł miesięcznie
- Program "Trampolina do integracji": 1500 zł miesięcznie [10]
Wskazówki do codziennego funkcjonowania
Metody samodzielnego radzenia sobie
Codzienne wyzwania można skutecznie opanować dzięki sprawdzonym strategiom. Osoby z ASD mogą zwiększyć swoją niezależność, stosując techniki samoregulacji, które ułatwiają radzenie sobie w różnych sytuacjach [13].
| Obszar | Strategia | Korzyści |
|---|---|---|
| Rutyna dzienna | Prowadzenie dziennika aktywności | Lepsze planowanie i zarządzanie czasem |
| Aktywność fizyczna | 30 minut ćwiczeń trzy razy w tygodniu | Zmniejszenie stresu i poprawa koncentracji |
| Zarządzanie stresem | Techniki oddechowe i mindfulness | Obniżenie poziomu lęku |
Przykładem skuteczności tych metod może być badanie z 2005 roku, które wykazało, że nastolatek z ASD znacząco poprawił swoją samodzielność w wykonywaniu zadań domowych dzięki zastosowaniu asystenta cyfrowego [14]. Wsparcie najbliższych osób dodatkowo wzmacnia efekty takich działań, co omówimy w dalszej części.
Przewodnik dla członków rodziny
Oprócz indywidualnych metod, kluczową rolę odgrywa wsparcie rodziny w codziennym funkcjonowaniu osoby z ASD. Badania wskazują, że aż 47% osób z ASD zmaga się z silnym lękiem [15].
"Neuroróżnorodność oznacza zrozumienie, co może powodować lęk i zapewnienie pracownikom sieci wsparcia, aby nie zostali przytłoczeni niepokojem, który uniemożliwia im wykorzystanie ich mocnych stron" – Helen Needham [15]
Jak rodzina może pomóc? Oto kilka praktycznych wskazówek:
-
Komunikacja:
- Stosuj prosty i jasny język.
- Unikaj używania idiomów oraz przenośni.
- Daj czas na odpowiedź, nie wymuszaj reakcji.
-
Organizacja przestrzeni:
- Zadbaj o ograniczenie bodźców sensorycznych.
- Stwórz przewidywalne otoczenie, które daje poczucie bezpieczeństwa.
- Zapewnij spokojne miejsce, gdzie można się wyciszyć.
-
Wsparcie emocjonalne:
- Zwracaj uwagę na sytuacje wywołujące lęk i zapisuj je.
- Zachęcaj do rozwijania zainteresowań i pasji.
- Szanuj potrzebę samotności i prywatności.
Obok wsparcia rodziny warto także korzystać z dostępnych form terapii, które mogą dodatkowo pomóc w radzeniu sobie z codziennymi wyzwaniami.
Możliwości terapii online
W erze cyfryzacji terapia online staje się istotnym uzupełnieniem tradycyjnych metod wsparcia. Przykładem jest ASYSTA Centrum Terapii i Rozwoju Dziecka, które prowadzi Terapeutyczny Punkt Przedszkolny od 2019 roku, specjalizując się w pracy z dziećmi z ASD.
Popularne platformy oferujące pomoc online:
- WeFeel: Terapia realizowana przez wideokonferencje, rozmowy audio lub czat.
- Wellbee: Spersonalizowane wsparcie psychologiczne dostosowane do potrzeb użytkownika.
- trzymsie.pl: Terapia poznawczo-behawioralna dla nastolatków oraz porady dla rodziców.
Fundacja asperIT.org wspiera także osoby ze spektrum autyzmu w rozwoju zawodowym, szczególnie w branży IT. Organizują programy rozwojowe i pomagają w znalezieniu pracy, co otwiera nowe możliwości dla osób z ASD.
Kolejne kroki
Na podstawie omówionych zagadnień dotyczących ASD, poniżej znajdziesz wskazówki, które pomogą Ci uzyskać potrzebne wsparcie.
Najważniejsze informacje w skrócie
Autyzm i zespół Aspergera wymagają wszechstronnego podejścia. PTTB wspiera ponad 3500 rodzin dzięki Poradni Terapii Behawioralnej [18]. Dostępne są różne formy pomocy, które mogą być dostosowane do indywidualnych potrzeb:
| Rodzaj wsparcia | Koszt | Opis |
|---|---|---|
| Diagnoza ryzyka ASD | 500 zł | Szczegółowa ocena przeprowadzona przez specjalistów [16] |
| Program edukacyjno-terapeutyczny | 350 zł | Działania dopasowane do potrzeb dziecka [16] |
| Konsultacja online z ekspertem | 150 zł | Porada przez Skype lub Messenger [16] |
Oto kroki, które warto podjąć, aby rozpocząć korzystanie z dostępnego wsparcia.
Jak zacząć?
Jeśli zauważasz objawy ASD, warto działać według poniższych wskazówek:
-
Skonsultuj się ze specjalistą
Fundacja IWRD oferuje kompleksowe oceny oraz indywidualne programy terapeutyczne [17]. Konsultacje mogą odbywać się zarówno stacjonarnie, jak i online. -
Weź udział w szkoleniach i programach wsparcia
PTTB organizuje szkolenia dla rodziców i specjalistów – w 2020 roku wzięło w nich udział ponad 1000 osób [18]. Dodatkowo program "UMIEM" wspiera edukację 32 uczniów z ASD [18]. -
Rozpocznij rozwój zawodowy
Fundacja asperIT prowadzi program aktywizacji zawodowej w branży IT. Dotychczas wzięło w nim udział 80 osób w 7 edycjach, które odbyły się w 3 miastach [19].
"W Fundacji asperIT doskonale zdajemy sobie z tego sprawę. Dlatego przygotowaliśmy autorski projekt aktywizacji zawodowej dla samodzielnych osób w spektrum autyzmu (i z zespołem Aspergera), które chcą zacząć karierę w IT lub zmienić kierunek swojej kariery." [19]
W Polsce dostępnych jest 229 licencjonowanych terapeutów behawioralnych oraz 31 superwizorów behawioralnych [18], którzy oferują profesjonalną pomoc na każdym etapie terapii.
